LỄ HỘI TRUYỀN THỐNG Ở LA XUYÊN
Tác giả: Nguyễn Thị Cảnh Dương – Hội văn học nghệ thuật Nam Định – Sáng tác tại Nhà sáng tác Đà Lạt tháng 8-2018.
Lễ hội là hoạt động văn hóa tín ngưỡng đã tồn tại từ bao đời nay. Người dân Việt Nam đã sớm tạo dựng cho mình nhiều hoạt động trong lễ hội đáp ứng ngày càng cao nhu cầu đòi hỏi trong đời sống tâm linh con người. Những hoạt động tín ngưỡng phong phú đa dạng đó thấm sâu đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” là niềm tự hào của người dân Việt Nam ngày càng được phát huy. Đảng và Nhà nước ta đã đánh giá rất cao những giá trị văn hóa, đã đề ra những định hướng đúng đắn để xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.
Hoạt động lễ hội truyền thống ở La Xuyên phong phú như bao miền quê Việt Nam khác. Từ trong mỗi gia đình cùa người dân nơi đây đều có ban thờ cúng tổ tiên, có nhà thờ Họ; làng có di tích kiến trúc khá đẹp thờ Thành hoàng làng, thờ Thánh Mẫu... Những sinh hoạt tôn giáo trong những ngày lễ tiết trong năm; những tục lệ nghi thức trong lễ hội làng ở La Xuyên đã phản ánh sâu sắc sự ngưỡng mộ tri ân đối với các bậc tiền nhân. Trong sâu thẳm đời sống tâm linh lòng người ai cũng cầu mong cho Quốc thái dân an; thụ hưởng thái bình, làm ăn may mắn đời sống mãi mãi đi lên.
Ngay từ đầu năm khi tết đến người dân La Xuyên đã bộn bề trong việc chuẩn bị đón chào năm mới. Từ trong mỗi gia đình, nhà nào cũng lo tu chỉnh dọn dẹp trang hoàng nhà cửa, lo vệ sinh quét dọn đường làng, ngõ xóm sạch sẽ phong quang chào đón xuân về. Trong làng luôn rộn rã tiếng cười, tiếng chào hỏi nhau trong niềm vui và ngập tràn hạnh phúc.
Sau tết ông Táo về trời (23 tháng Chạp) các chức sắc và bô lão trong làng tề tựu về đình để lo bàn việc lễ Tất niên cho làng xã tại đình và tìm chủ tế trong 3 ngày tết. Đã thành lệ lâu nay ở La Xuyên người được tiến cử dâng nhang cửa Thánh phải là người cao tuổi, tâm tính khoan hòa, gia đình hòa thuận, song toàn. Trong năm làm ăn thịnh đạt. Gia đình không có tang gia ...
Đêm 30 Tết. Người dân La Xuyên kéo nhau ra đình đón chào năm mới. Mọi người ai cũng hồ hởi phấn khởi. Họ chúc tụng nhau bước sang năm mới với vạn sự tốt lành. Họ hòa giải với nhau những chuyện chẳng lành trong năm qua. Ho say sưa trao đổi với nhau những kinh nghiệm làm ăn cầu mong sang năm mới có nhiều bước tiến xa hơn.
Khi giao thừa đến. Trong thời khắc thiêng liêng giao hòa âm dương trời đất, một nghi lễ trọng thể được diễn ra giữa sân đình làng. Tiếng chiêng trống nổi lên vang động; pháo nổ liên hồi đón mừng năm mới mọi người yén lặng đón nghe Thư chúc Tết cúa Chủ tịch nước. Tiếng trống tiếng chiêng vẫn ngân lên. Kết thúc buổí lễ. Mỗi người một bó đuốc trong tay (đã được chuẩn bị tứ trước) vái lạy Thánh. Ngọn lửa từ trong đình phủ rước ra sân đình. Từ ngọn lửa thiêng này hàng trăm bó đuốc của dân làng được châm lên rồi chuyển tỏa về các dòng họ, gia đình. Những bó đuốc như những ngọn lửa thiêng xua đi những rủi ro của năm cũ và đưa đến những niềm vui ấm áp cho mọi nhà... Đường làng sáng rực từ những ngọn lửa thiêng đón chào năm mới. Trong sâu thẳm mọi người ai cũng thầm mong được Thành hoàng, Thánh Mẫu và Tổ tiên dòng họ phù hộ độ trì bước sang năm mới có nhiều sức khỏe, niềm vui, hạnh phúc và làm ăn phát tài...
Trong không khí đón tết cổ truyền dân tộc, người dân Việt Nam nói chung hay người dân La Xuyên huyện Ý Yên; huyện Vụ Bản (Thiên Bản xưa) nói riêng rất hồ hởi phấn khởi trong việc du xuân xuất hành đầu năm; đặc biệt thú chơi chợ xuân. Thú du xuân chơi chợ đó được truyền mãi trong ca dao phổ biến ở vùng đất này:
Mồng Một chơi cửa chơi nhà
Mồng Hai chơi điếm
Mồng Ba chơi đình
Mồng Bốn chơi chợ Quá Linh
Mồng Năm chợ Trình
Mồng Sáu chợ Gôi
Nghỉ ngày mồng Bảy mà thôi
Bước sang mồng Tám đi chơi chợ Viềng ...
Ngày mồng 6 tháng giêng (âm lịch) hội thợ mộc cùa làng La Xuyên tổ chức lễ ngành nghề. Đây là tổ chức phường hội của những người làm cùng nghề ở địa phương. Họ lo phân công nhau chuẩn bị trước từ kinh phí đến việc lo sắm lễ rồi cùng nhau ra đình lễ tạ ông Tổ nghề mộc thờ tại đình. Buổi lễ thật trang trọng những người thợ mộc cẩn cáo những thành công của mình với Tổ Sư ... Đây còn là dịp để họ gặp nhau, trao đổi với nhau về những kinh nghiệm làm ăn, kết nạp thêm hội viên mới và chuẩn bị bắt đầu vào việc làm ăn trong năm mới.
Sang tháng Ba (âm lịch) trong tiết thanh minh ấm áp; khi cả nước hướng về ngày giỗ tổ Hùng Vương (10 tháng Ba) tại đất tổ Phú Thọ; lễ hội đình làng La Xuyên cũng được mở ra trong dịp này. Lễ hội La Xuyên mở ra từ 10 đến 15 tháng Ba (Âm lịch). Từ xưa tới nay những năm Tý, Ngọ, Mão, Dậu hội được mở ra với quy mô lớn hơn những năm khác. Khi bước vào kỳ hội, các chức sắc và hội đồng hương lão tề tựu họp bàn chuẩn bị chương trình hội. Nhân dân trong làng từ mỗi gia đình cho tới các chi giáp trong làng cũng náo nức chuẩn bị. Đường làng ngõ xóm được tu chỉnh và vệ sinh sạch sẽ phong quang, còn trồng cây nêu, dựng cổng chào đón khách. Đình phủ được sửa sang; các đồ thờ được lau rửa sáng bóng. Cờ lọng, các đồ tế tự tinh tươm. Dân làng còn tổ chức lễ rước nước từ cầu Tào về đình để làm lễ tẩy trần sau đó mới mở cửa Thánh, cửa chùa. Sau lễ rước nước là lễ rước chân nhang từ Phủ Dầy, xã Kim Thái huyện Vụ Bản (Thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh) về phủ La Xuyên.
Ngày chính hội, làng La Xuyên thật đông vui nhộn nhịp. Người dân địa phương cùng quý khách thập phương đồ dồn về đình, phủ dự hội, tham gia lễ rước Thánh từ đình, phủ La Xuyên lên chùa dâng hương cửa Phật. Một lễ rước rất uy nghi tề chỉnh. Đi đầu đoàn rước là hàng chục lá cờ ngũ hành sắc màu rực rỡ. Sau đó là phường bát âm tấu lên những bản nhạc lễ gây không khí vui tươi sống động nhưng rất trang nghiêm. Tiếp đến là đoàn người vác những nghi trượng, bát biểu, chấp kích đi trước kiệu bát cống rước các Thánh do các trai làng đầu đội nón dứa, mình mặc áo sa, quần trắng, chân quấn xà cạp đỏ khiêng kiệu được sơn son thiếp vàng. Sau kiệu là các đội tế. Đội tế nữ quan mặc áo choàng ngũ sắc lấp lánh ánh sa rực rỡ. Đội ngũ lôi với trống cái, trống con, thanh la, não bạt cầm nhịp cho đoàn rước. Sau cùng là hội đồng hương lão kỳ hào chức sắc cùng nhân dân địa phương và quý khách thập phương tham gia lễ rước. Đội hình rước kéo dài nhộn nhịp mà trang nghiêm. Những âm thanh réo rắt của nhạc lễ lưu thủy, hành vân, kim tiền; cùng với mầu sắc rực rỡ của những cỗ kiệu và các đồ tế khí được sơn son thếp vàng..Màu cờ sắc áo của đoàn người tham gia lễ rước đi trên những con đường quanh co trong làng xóm đã thực sự bừng lên sức sống, sức mạnh tinh thần ẩn chứa bao giá trị văn hóa đích thực của người Việt Nam... Sau lễ dâng hương chiêm bái cửa Phật, đoàn rước lại tề chỉnh rước từ chùa về đình phủ để làm lễ chính va lễ tế Thành hoàng và đức Thánh Mẫu. Sân đình phủ lúc này đông vui chưa từng thấy. Cửa đình làm lễ dâng hương và lễ tế các vị Thành hoàng. Cửa Phủ lễ dâng hương đức Thánh Mẫu Liễu Hạnh... Dàn nhạc giữ nhịp, trống cái cầm chầu. Đội tế nữ quan mặc áo choàng ngũ sắc làm lễ dâng hương và hát những bài ca cầu thành kính. Dân làng và thập phương trật tự đứng xung quanh chiêm ngưỡng và tưởng vọng.
Trong những ngày hội làng mở cũng là ngày mọi gia đình trong làng sửa cỗ cúng dâng ở Tổ đường và sắm lễ hương hoa ra đình, phù và lên chùa cầu phúc... Từ các chi giáp dòng họ đều có lễ ra dâng cửa Thần nhà Thánh. Những mâm cỗ dâng cúng nhiều khi được trưng bày như một tác phẩm nghệ thuật. Dân làng còn nhớ mãi mâm cỗ cây khung bằng đốt mía. Cấu trúc theo hình tháp cao từ mặt đất tới mái nhà. Mỗi tầng tháp xòe ra như một bông hoa được xếp bằng hoa trái nhiều màu. Có mâm lễ bánh, xôi được tạo như những bông hoa, rồng phượng, Lã Vọng câu cá... rất đẹp mắt và sinh động. Sau lễ dâng hương, những mâm cỗ này đều được đem ra chấm giải và có thưởng. Giải thưởng tuy nhỏ chỉ là vài ba vuông vải đỏ hoặc là chiếc gương soi nhưng đó là cả một sự động viên rất lớn của dân làng đối với người thắng cuộc; là cả điều may mắn tốt lành mà Thánh ban cho để việc làm ăn trong năm mới nhiều thắng lợi và hanh thông.
Trong khi ở đình, phủ La Xuyên tiến hành tế lễ trang nghiêm thì cũng là lúc ngoài sân đình diễn ra nhiều trò chơi vui nhộn. Đó là những hoạt động hội; những sinh hoạt văn hóa tinh thần, những sáng tạo nghệ thuật cùa bà con nơi đây đã tạo nên bản sắc văn hóa rất riêng của mình. Những cuộc đua tài: Đấu vật, cờ người ... Những trò chơi: Đu tiên, xếp chữ... Trên đường làng các đội kỳ lân, múa rồng cờ rong trống mở vào các gia đình múa chúc phúc những người cao tuổi. Buổi tối khu vực đình phủ nhộn nhịp rộn rã hơn trong tiếng ca khoan thai sâu lắng của ca trù và ngọt ngào bay bổng của giọng hát chầu văn. Ngoài sân đình đám hát chèo say sưa như níu chân người lại. Đây chính là những sáng tạo văn hóa mà người dân La Xuyên tạo ra để được thưởng thức và đóng góp vào sự phong phú sinh động của hội làng góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa Việt Nam...
Đêm giã hội làng có đốt pháo bông cáo từ trời đất cầu phúc cho dân làng sức khỏe làm ăn vượng tiến, hanh thông.
